MÜSİLAJ

Akdeniz’de müsilaj olaylarının gözlenmesi 1700’lü yılların başına, izlenerek takip edilmeye başlanması ise 1980’lere kadar uzanmaktadır (Altın ve diğ. 2015).  Ülkemizde ise müsilaj olayı Marmara Denizi’nde 2007 yılının Eylül-Ekim aylarında ilk kez raporlanmıştır (Tüfekçi ve diğ. 2010). Bizim denizlerimizde oluşan müsilajın,  fitoplanktonun (diyatom ve dinofilogellat türleri) hücre içeriklerinde bulunan karbonhidratlar gibi kompleks organik maddeler kaynaklı olduğu düşünülmektedir.

Müsilaj olayı özetle, aşırı çoğalan belli fitoplankton ve/veya bakteri türlerinin ölümleri, dibe çökemeyip hızla bozunması ile ortaya çıkan polisakkarit yapılar ve hidrokarbonların deniz suyundaki konsantrasyonlarının hızla yükselmesidir (Herndl ve Peduzzi 1988, Azam ve Long 2001). Ayrıca, oluşan bu jelimsi malzeme çevresindeki canlı ve cansız karbon kaynaklarını da içine hapsederek deniz yüzeyinde, su kolonunda ve deniz tabanında geniş alanları kaplayarak görsel, ekolojik ve ekonomik hasara yol açmaktadır. 

2021 yılı bahar döneminde Marmara deniz yüzeyinde yoğun sümüksü birikimler ortaya çıkmıştır. Yapılan ilk incelemelerde organik kökenli olduğu anlaşılan bu birikimler Marmara Denizi’nin büyük bölümünü kaplayacak şekilde yayılmış, özellikle kıyısal alanlarda insanları şaşırtacak derecede yoğunlanmıştır.

Haziran 2021’de ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’ne ait olan Bilim-2 Araştırma Gemisi MARMOD FAZ II projesi kapsamında ilk planlı seferini gerçekleştirmek üzere Marmara Denizi’ne gitmiştir. Ancak neredeyse tüm Marmara’ya yayılan müsilajı ve etkilerini yerinde gözlemleyip anlamak, su kolonu içindeki dağılımını araştırmak için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile koordineli olarak Bilim-2 gemisi, 10 gün olarak planlanan sefer süresini 40 güne çıkarmış ve tüm Marmara’da sürekli araştırmalara devam etmiştir.  Bu süreçte Marmod kapsamında yapılması planlanan 35 istasyonunun yanı sıra 139 ek istasyonda ölçümler ve örneklemeler yapılmıştır. Bu örneklemeler sırasında müsilaj, ağ gözeneklerini ve ölçüm cihazlarının pompalarını tıkayacak kadar su kolonunda yoğun olarak gözlenmiştir.

Marmara Denizi’nde müsilaj patlaması, ardından bozunması ve ortamdan ayrılma süreçleri bu denizin dinamiklerinde mevsimsel değişimlerin ötesinde bir değişim yaratmış gibi görünmektedir. Yapılacak mevsimsel seferler ve geliştirilecek Dijital ikiz ve üç boyutlu hidrodinamik-biyojeokimyasal model ile Marmara Denizi sağlığını etkileyen kısa dönemli dinamikler daha iyi çözümlenebilecektir. Ancak bu çalışmalar olgunlaştıktan sonra yeni bir müsilaj beklenebilir mi, ya da Marmara Denizi’ni etkileyebilecek yeni riskler ne olabilir sorularına bilimsel bulgu bazlı cevaplar verilebilecektir. Marmara Denizi’nde müsilaj oluşumunun nedeni, etkileri, oluşumunu tetikleyen faktörlerin ne olduğu ve önlenmesine yönelik öneriler ayrıntılı olarak çalışılmaya devam edilmektedir.

T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca  müsilaj oluşumu sonrasında 22 eylemden oluşan “Marmara Denizi Koruma Eylem Planı’nı açıklanmıştır. Bununla birlikte  “Marmara Denizi Bütünleşik Stratejik Plan 2021-2024” yayınlamıştır. Bu plan ile hem müsilajın sebepleri ve sonuçlarının anlaşılması hem de Marmara Denizi havzasının sürdürülebilir ekosistem özelliklerinin korunabilmesi için politika ve stratejilerinin belirlenmesi ve uygulanması hedeflenmiştir. Marmara Denizi’nin çevresel durumunu iyileştirmek ve müsilajın tekrarını önlemek için birçok kurum ve kuruluş tarafında yapılacak olan faaliyetler belirlenmiştir. https://marmarahepimizin.csb.gov.tr/ websitesinde faaliyetlerin detaylarına ve diğer çalışmalara ulaşılabilmektedir.

Marmara Denizi Eylem Planı çerçevesinde ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü, Laboratuvar Ölçüm ve İzleme Dairesi Başkanlığınca; ODTÜ-DBE koordinasyonunda yürütülen MARMOD FAZ II Projesi ve TÜBİTAK-MAM koordinasyonunda yürütülen Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı (DEN-İZ, ilgili websitesi: https://www.den-iz.org) çalışmaları bu konuya yoğunlaştırmış, müsilajın etkilerinin ve tetikleyen faktörlerin ortaya konulması için,  Marmara Denizindeki izleme nokta sayısı düzenli olarak 150 istasyona çıkarılarak araştırmalara başlanmıştır. Ve halen günümüzde de Marmara Denizinde geniş izleme alanlarında  izleme çalışmaları birçok göstergeyi ve bileşeni içerecek şekilde düzenli ve sürekli olacak bir şekilde yoğun olarak devam etmektedir.

REFERANSLAR

Altın, A., Özen, Ö., Ayyıldız, H., 2015. Temporal Variations of the Demersal Fish Community in the Shallow Waters of Çanakkale Strait, North Aegean Sea, during the Course of a Mucilage Event. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 15: 353-359.

Azam, F., Long, R.A. 2001. Sea snow microcosms. Nature, 414: 495–498.

Herndl, G.J., Peduzzi, P. 1988. Ecology of amorphous aggregations (marine snow) in the Northern Adriatic sea: I general considerations. PSZNI Marine Ecology, 79–90.

Tüfekçi V., Balkıs N., Beken C.P., Ediger D. and Mantıkcı M. (2010) Phytoplankton Composition and Environmental Conditions of the Mucilage Event in the Sea of Marmara. Turk J Biol, 34: 199-210.

MÜSİLAJ NEDİR, NASIL OLUŞUR?

Deniz salyası ya da bilimsel adı ile ‘müsilaj’: Deniz yüzeyinde ve içinde kısa zamanda görünür olarak ortaya çıkan beyaz-kahverengi renklerde ve jelatin yapıda olan madde birikimidir. Ağırlıklı olarak karbonhidrat-protein karışımı organik yapılardan oluşmaktadır. Belli fitoplankton ve/veya bakteri türleri neden olmaktadır.

MÜSİLAJIN OLUŞUMUNU TETİKLEYEN TEMEL NEDEN;

• Evsel ve sanayii kaynaklı atıklar
• Azot, fosfor ve metaller
• Biyoçeşitlilik kaybı ve buna bağlı ekosistem dayanıklılık kaybı
• Aşırı balıkçılık
• Kıyı şeridinin tahribatı
• Dip tarama ve boşaltım faaliyetleri
• Yoğun gemi trafiği vs.
• İklim değişimine bağlı deniz suyu sıcaklıklarındaki artış
• Akıntı/stratifikasyon (tabakalaşma) profillerindeki değişimler
• Karmaşık ekosistem dinamikleri